કલ્પના પાંડે 
ભાયંદર, જિ. ઠાણે (9082574315)

વિન્સલેટની અભિનય કુશળતા બહુમુખીપણાના માસ્ટરક્લાસ તરીકે ઓળખાય છે. તેની ભાવનાત્મક સત્યતા તેનું મુખ્ય લક્ષણ છે

કેટ વિન્સલેટનો ફિલ્મોમાંનો પ્રવાસ કલાત્મક વિવિધતા અને વ્યાવસાયિક જોખમો લેવાનું સુંદર ઉદાહરણ છે. 1994ની ‘હેવનલી ક્રિએચર્સ’ ફિલ્મથી પદાર્પણ કરીને, તેણે પોતાની કારકિર્દીમાં નિર્ભયપણે પડકારજનક ફિલ્મો પસંદ કરી. આ ફિલ્મોમાં વિન્સલેટ માત્ર અભિનય નહોતી કરતી, પરંતુ તે પાત્રોને ખરેખર જીવતી હતી.

કેટ વિન્સલેટે જેમ્સ કેમેરોનની ‘ટાઇટેનિક’ (1997)માં રોઝ ડિવિટ બુકાટરની રોમેન્ટિક અને શોકાંતિકા ભૂમિકા ભજવ્યા પછી તે રાતોરાત વૈશ્વિક પ્રસિદ્ધિની ટોચ પર પહોંચી ગઈ. આ ફિલ્મ ભારત સહિત અનેક દેશોમાં ખૂબ જ પ્રખ્યાત થઈ, જ્યાં અંગ્રેજી ફિલ્મોએ અત્યાર સુધી આટલો મોટો પ્રભાવ પાડ્યો ન હતો. ભારતીય પ્રેક્ષકો માટે તે પ્રથમ એવી અંગ્રેજી અભિનેત્રી બની, જેને તેઓ ખરેખર હૃદયથી પસંદ કરતા હતા. જોકે, તેણે આ નવી પ્રસિદ્ધિનો લાભ લઈને ફક્ત બ્લોકબસ્ટર બેનરની ફિલ્મોનો પીછો કર્યો નહીં; તેના બદલે, તેણે નાની, વધુ જટિલ અને પડકારજનક ભૂમિકાઓ પસંદ કરી, જેનાથી તેનામાંની અભિનેત્રીને નવી પડકારજનક ભૂમિકાઓ ભજવવાની તક મળી. ‘ટાઇટેનિક’ પછી, તેનું નામ ભારતમાં દરેક જગ્યાએ ‘ટાઇટેનિકની હિરોઈન’ તરીકે ફેલાઈ ગયું, અને તેના ભાવનાત્મક અને પ્રામાણિક અભિનયને કારણે, ખાસ કરીને શહેરી યુવાનો અને સિનેમા પ્રેમીઓમાં, તે અત્યંત લોકપ્રિય બની. પછીથી આવેલાં સ્ટ્રીમિંગ પ્લેટફોર્મ્સ અને ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ્સે તેની સૂક્ષ્મ અને તીવ્ર ભૂમિકાઓને વૈશ્વિક સ્તરે ઓળખ આપી; ‘ઇટર્નલ સનશાઇન ઓફ ધ સ્પોટલેસ માઇન્ડ’, ‘ધ રીડર’ અને ‘સ્ટીવ જોબ્સ’માં તેના અભિનયને કારણે તેને શૈક્ષણિક, કલાત્મક અને ફિલ્મ પ્રેમીઓના દિલમાં વિશેષ સ્થાન મળ્યું. આજે, ભારતમાં તેની વિરાસત માત્ર સુંદરતા અથવા સ્ટારડમને કારણે નહીં, પરંતુ તેની પસંદગીની ભૂમિકાઓ અને પ્રામાણિકતા માટે આદરપૂર્વક યાદ કરવામાં આવે છે. ભારતીય પડદા પર ‘ટાઇટેનિક’ મોટા પ્રમાણમાં સફળ રહી, ‘ધ રીડર’ જેવી ફિલ્મો ફેસ્ટિવલ્સમાં દર્શાવવામાં આવી, અને તેની મુલાકાતો તેમજ પુરસ્કાર સમારંભોનાં ભાષણો ભારતીય યૂટ્યૂબ ચેનલો પર મોટા પ્રમાણમાં જોવામાં આવે છે.

બર્નાર્ડ શ્લિંકની નવલકથા પર આધારિત અને સ્ટીફન ડાલ્ડ્રી દિગ્દર્શિત ‘ધ રીડર’ (2008) એ બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીના જર્મનીમાં બનેલી એક પીડાદાયક ઘટના છે. 15 વર્ષનો માઇકલ, હેના શ્મિટ્ઝ (વિન્સલેટ) નામની 30 વર્ષની એકલી સ્ત્રી સાથે મિત્રતા કરીને શારીરિક રીતે નજીક આવે છે. બંનેને એકબીજાની આદત પડી જાય છે. નિયમિત મુલાકાતોમાં, હેના 15 વર્ષના માઇકલને પુસ્તકો આપીને મોટેથી વાંચવાની વિનંતી કરે છે. આમ ઘણા દિવસો સુધી ચાલ્યા પછી, તે અચાનક ગાયબ થઈ જાય છે અને તેમનો સંબંધ તરત જ સમાપ્ત થઈ જાય છે. ઘણાં વર્ષો પછી, કાયદાનો વિદ્યાર્થી એવો માઇકલ કોર્ટમાં યુદ્ધ ગુનાઓના કેસ માટે હાજર રહેતી વખતે આંચકો અનુભવે છે, કારણ કે, હેનાને નાઝી સુરક્ષા રક્ષક તરીકે આરોપી બનાવીને રજૂ કરવામાં આવે છે, જેણે સેંકડો કેદીઓને આગમાં મરવા દીધા હતા. ફિલ્મ બે સમયગાળામાં ખુલે છે – 1950ના દાયકાનો જુસ્સાદાર, ગેરકાયદેસર પ્રેમ અને 1960ના દાયકાની કોર્ટની તપાસ; અને હેનાની નિરક્ષરતા, જે તેણે સખત રીતે છુપાવી હતી, તેનું વ્યક્તિત્વ ઉઘાડું પડતાં માઇકલ (અને પ્રેક્ષકો) તેની જટિલતાને સમજે છે અને અનુભવે છે. જેલમાં, હેના વાંચતા શીખે છે, અને માઇકલ તેને વાંચેલી ટેપ મોકલે છે, જેનાથી તેમનો સંબંધ શાંતિથી ફરી જીવંત થાય છે.

આ વાર્તા ગુના, શરમ અને હોલોકોસ્ટના પેઢીઓના ઘાવો સાથે સંઘર્ષ કરે છે. વિન્સલેટે ભજવેલી હેના શ્મિટ્ઝની ભૂમિકા એક પ્રભાવશાળી પ્રદર્શન છે – એક પાત્ર જે એક સાથે ધિક્કારપાત્ર અને દયાપાત્ર છે. તે ફિલ્મમાં રહસ્યમય વ્યક્તિ તરીકે પદાર્પણ કરે છે. તેની કઠોર મુદ્રા અને કડક ભાષાનો ઉપયોગ એક સશસ્ત્ર, વિશ્વથી અલગ રહેલી સ્ત્રીને દર્શાવે છે. જ્યારે તેનો માઇકલ સાથેનો સંબંધ ઊંડો થાય છે, ત્યારે તેના હાસ્યમાં છુપાયેલી માનવીય સંવેદના પ્રગટ થાય છે. કોર્ટનાં દૃશ્યોમાં તેનો અભિનય ખાસ પ્રમુખપણે દેખાય છે – જ્યારે હેનાની નિરક્ષરતા ઉઘાડી પડે છે અને તે પોતાના ખોટા અહેવાલોને પડકારવાનો ઇનકાર કરે છે, ત્યારે વિન્સલેટનો ચહેરો શરમ અને અવજ્ઞાથી બદલાય છે, જેમાંથી શબ્દો કરતાં વધુ મોટો સંદેશ મળે છે. પછીથી જેલમાં, તેનું વૃદ્ધ સ્વરૂપ અને માઇકલ દ્વારા મોકલવામાં આવેલી શાંત ટેપ તેના ભૂતકાળ સાથેના સંઘર્ષનું પ્રતીક બને છે. વિન્સલેટે હેનાને એટલી માનવીય રીતે ભજવી છે કે, તેને 2009માં શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રીનો ઓસ્કાર મળ્યો, જેનાથી તેની નૈતિક રીતે મુશ્કેલ વિષયો પર નેવિગેટ કરવાની કુશળતાનો પુરાવો મળ્યો. આ ભૂમિકા માટે તેણે સઘન તૈયારી કરી – વૃદ્ધ સ્ત્રીઓના વર્તનનો અભ્યાસ કરીને હેનાને વય અનુરૂપ દર્શાવી, અને જર્મન ઉચ્ચારણમાં નિપુણતા મેળવી, જેનાથી તેના ચિત્રણને સાચી ઓળખ મળી. તેણે હોલોકોસ્ટના સાક્ષીઓનો અભ્યાસ કરીને હેનાની માનસિકતાની શોધ કરી અને ઐતિહાસિક સંદર્ભો તેમજ વ્યક્તિગત મનોવૈજ્ઞાનિક પાસાનું સંતુલન સાધ્યું.

કેટની ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’ ફિલ્મ ઉપનગરીય નિરાશાનું ચિત્રણ કરે છે. સેમ મેન્ડેસ દિગ્દર્શિત અને રિચાર્ડ યેટ્સની 1961ની નવલકથા પર આધારિત, તેમાં 1950ના દાયકાના શહેરી જટિલ વાતાવરણમાં ફ્રેન્ક અને એપ્રિલ વ્હીલર નામના પતિ-પત્નીના અસંતુષ્ટ જીવન પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે. ફ્રેન્ક (ડિકેપ્રિયો) એક ઓફિસની નોકરીમાં કામ કરે છે, જ્યારે એપ્રિલ (વિન્સલેટ), એક ભૂતપૂર્વ અભિનેત્રી, ગૃહિણીની ભૂમિકામાં ફસાયેલી લાગે છે. વધુ સમૃદ્ધ અને ખુશહાલ જીવનના સ્વપ્ન માટે, એપ્રિલ પેરિસ જવાનો પ્રસ્તાવ મૂકે છે, જે શરૂઆતમાં ફ્રેન્ક સ્વીકારે છે; પરંતુ પછી સામાજિક દબાણને કારણે તે બદલાય છે. આનાથી તેમના લગ્નમાં વિસ્ફોટક વિવાદો અને ન બોલાયેલો ગુસ્સો સામેલ થઈને પતિ-પત્ની વચ્ચે અંતર ઉભું થાય છે. જેનો અંત એપ્રિલના ત્રીજા ગર્ભધારણને રોકવાના ભયંકર પ્રયાસમાં થાય છે – આ નિર્ણય તેના મૃત્યુનું કારણ બને છે. ફિલ્મ ફ્રેન્કના પોતાના ખાલી મનોભાવમાં પીછેહઠ કરીને સમાપ્ત થાય છે. ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’ અમેરિકન સ્વપ્નની તીવ્ર ટીકા છે, જે મધ્ય શતકના આશાવાદની નીચેની નાજુકતાને ઉજાગર કરે છે. એપ્રિલ વ્હીલર તરીકે, વિન્સલેટે અથક તીવ્રતાનો અભિનય કર્યો છે. શરૂઆતથી જ, તે એપ્રિલને એવી રીતે દર્શાવે છે, જેમ કે એક એવી સ્ત્રી જેના ઉજ્જવલ હાસ્ય પાછળ છુપાયેલી નિરાશા અને અસંતોષ રહેલું છે. વિન્સલેટની શારીરિક ભાષા એપ્રિલની અસ્વસ્થ ચાલ અને મનમાંની મુઠ્ઠીમાં તેના ઘરેલુ જેલમાં ફસાયેલી લાગણીને વ્યક્ત કરે છે. ફિલ્મની સૌથી રોમાંચક ક્ષણો ફ્રેન્ક સાથેના વિવાદોમાં દેખાય છે, જ્યાં વિન્સલેટે ગુસ્સો અને દુઃખની લાગણીઓ ખુલ્લેઆમ વ્યક્ત કરી છે. તેનો ગર્ભપાતનો નિર્ણય અને ક્રિયા એ દૃશ્ય મનને સ્તબ્ધ કરી દે છે. વિન્સલેટે એપ્રિલના શાંત નિશ્ચય અને ત્યારબાદની પીડાને મર્યાદિત સંવાદો દ્વારા રજૂ કરી છે. ડિકેપ્રિયો સાથેની તેની રસાયણ, જે અગાઉ ‘ટાઇટેનિક’માં સહકારથી મળે છે, તેમના બગડતા સંબંધની સત્યતાને રેખાંકિત કરે છે. વિન્સલેટની આ ભૂમિકાને કારણે તેને શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રી માટે ગોલ્ડન ગ્લોબ મળ્યો છે.

‘ટાઇટેનિક’, ‘ધ રીડર’ અને ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’ના કથાનકોની તુલના કરતાં ખ્યાલ આવે છે કે, દરેક વાર્તા વિવિધ દૃષ્ટિકોણથી માનવીય સંબંધો, પરિવર્તન અને સામાજિક મુશ્કેલીઓનું પ્રતિબિંબ ઉભું કરે છે. ‘ટાઇટેનિક’ એક ઐતિહાસિક પ્રેમકથા છે, જેમાં આપત્તિની પૃષ્ઠભૂમિ છે; રોઝના દબાયેલા સમાજવાદી દૃષ્ટિકોણથી સ્વતંત્રતાનો અનુભવ કરનાર વ્યક્તિ સુધીના પરિવર્તનની આ વાર્તા નોસ્ટાલ્જિક પુનર્કથન દ્વારા રજૂ કરવામાં આવી છે, જેમાં વર્ગ, સ્વતંત્રતા અને આ પ્રબળ વિષયોનો સમાવેશ છે. બીજી બાજુ, ‘ધ રીડર’ એક અંતરંગ ફિલ્મ છે, જે હેના અને માઇકલના સંબંધોના વ્યક્તિગત અને નૈતિક પરિણામો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે; તેનું નોન-લાઇનર કથાનક ભૂતકાળના પ્રેમ અને વર્તમાનના પરિણામોનું એકીકરણ કરે છે અને ગુના, સાક્ષરતા તેમજ હોલોકોસ્ટના વારસાના વિષયોથી કથાને ચાલના આપીને પ્રેક્ષકોને અસ્વસ્થ કરનારા પ્રશ્નો ઉભા કરે છે. જ્યારે ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’ એક ઘરેલુ શોકાંતિકા છે, જે દંપતીના ખુલતા કથાનક પર આધારિત છે; તેનું રેખીય અને ક્લોસ્ટ્રોફોબિક કથાનક ફ્રેન્ક અને એપ્રિલની આશાથી નિરાશા સુધીના પતનનો પીછો કરે છે, જેમાં અનુરૂપતા, અપૂર્ણ સ્વપ્નો અને લિંગ ભૂમિકાઓના વિષયોથી સામાજિક ભ્રમનિરાસનું સૂક્ષ્મ ચિત્રણ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. તેમની ભિન્નતા હોવા છતાં, આ ત્રણેય ફિલ્મોમાં સ્ત્રીઓની ફસાયેલી પરિસ્થિતિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે – જેમ કે ‘ટાઇટેનિક’માં રોઝ, ‘ધ રીડર’માં હેના, અને ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’માં એપ્રિલની પરિસ્થિતિ – અને દરેક વાર્તા મુક્તિના પ્રયાસોની શોધ કરે છે. રોઝને જેક દ્વારા, હેનાને સાક્ષરતા દ્વારા, અને એપ્રિલને તેના પેરિસના સ્વપ્ન દ્વારા. વિન્સલેટનાં પાત્રોને ઓળખ, સ્વાયત્તતા અને સામાજિક અપેક્ષાઓ સાથે સંઘર્ષ કરવો પડે છે, જેનાથી તેનો અભિનય આ વાર્તાઓ માટે એક આદર્શ માધ્યમ બને છે.

વિન્સલેટની અભિનય કુશળતા બહુમુખીપણાના માસ્ટરક્લાસ તરીકે ઓળખાય છે. તેની ભાવનાત્મક સત્યતા તેનું મુખ્ય લક્ષણ છે; ‘ટાઇટેનિક’માં રોઝનું દુઃખ અત્યંત તીવ્રતાથી વ્યક્ત થાય છે, ‘ધ રીડર’માં હેનાની શરમ સ્પષ્ટ દેખાય છે, અને ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’માં એપ્રિલની નિરાશા ઊંડાણથી અનુભવાય છે. તે નાટકીયતા અને અતિપ્રદર્શનને બદલે પાત્રની સૂક્ષ્મતાને પ્રાધાન્ય આપે છે અને પાત્રની આંતરિક લાગણીઓને કુદરતી રીતે ખુલ્લી પાડે છે. તેની શારીરિકતા અને અભિવ્યક્તિ પણ અદ્ભુત છે; તેની શારીરિક ભાષાનો ચોક્કસ ઉપયોગ રોઝની વિકસતી મુદ્રા દ્વારા મુક્તિનું પ્રતિબિંબ દર્શાવે છે, હેનાની કઠોરતા દ્વારા તેની અસુરક્ષિતતાને છુપાવે છે, અને એપ્રિલના તણાવ દ્વારા તેની અસ્વસ્થતાનો સંકેત આપે છે. વિન્સલેટની અભિવ્યક્તિમાં ખાસ લક્ષણ એ તેની આંખો છે, જેમાં ઘણીવાર શબ્દો કરતાં વધુ બોલવાની ક્ષમતા દેખાય છે. તેની વોકલ માસ્ટરી, એટલે કે દરેક ભૂમિકા માટે યોગ્ય અવાજનો ઉપયોગ – રોઝ માટે ઉચ્ચ વર્ગનો, હેના માટે જર્મન ઉચ્ચારણમાં કઠોરતા, અને એપ્રિલ માટે તણાવપૂર્ણ તીક્ષ્ણતા – તેનાં પાત્રોને વધુ વિશ્વસનીય અને ભાવનાત્મક બનાવે છે. તેની મહેનત અત્યંત પ્રશંસનીય છે; ‘ટાઇટેનિક’ માટે તેણે બર્ફીલા પાણીનો સામનો કર્યો, ‘ધ રીડર’ માટે હોલોકોસ્ટ વિશે વાંચેલી વાર્તાઓ સમજી, અને ‘રિવોલ્યુશનરી રોડ’ માટે 1950ના દાયકાની લિંગ ગતિશીલતાનો બારીકાઈથી અભ્યાસ કર્યો. ઓન-સ્ક્રીન રસાયણ વિશે બોલવું હોય, તો તે ડિકેપ્રિયો સાથે બે ફિલ્મોમાં તેમજ ‘ધ રીડર’માં ક્રોસ સાથેના પ્રદર્શનને કારણે તેના પ્રભાવને વધુ મજબૂત બનાવે છે, જેનાથી દરેક વાર્તામાં તે વધુ ઉભરીને સામે આવે છે.

વિન્સલેટની બહુમુખી કારકિર્દી અને તેનો પ્રેક્ષકો પરનો ઊંડો પ્રભાવ નોંધપાત્ર છે; સાત ઓસ્કાર નોમિનેશન, એક જીત અને અન્ય ઘણા પુરસ્કારો સાથે, તે વિવેચકોની પસંદગીની છે. તેની ઘણી ગુણવત્તાયુક્ત ફિલ્મોમાંથી, આ ત્રણ ફિલ્મો તેની અભિનય ક્ષમતાને કારણે અવિસ્મરણીય છે.

– કલ્પના પાંડે

9082574315
Kalpana281083@gmail.com